W roku 2024 zasady obliczania zachowku nie uległy zmianie. Zgodnie z art. 991 § 1 KC Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału.
W celu ustalenia wysokości należnego danemu uprawnionemu zachowku co do zasady należy wyjść od ustalenia wysokości udziału spadkowego, który by mu się należał przy dziedziczeniu ustawowym, a więc na podstawie art. 931 i n. KC.. Należy jednak uwzględnić treść art. 992 KC w myśli którego przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę obliczenia zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Następnie tak wyliczony udział spadkowy należy pomnożyć przez 1/2, chyba że uprawniony jest trwale niezdolny do pracy bądź uprawniony zstępny jest małoletni – wówczas wspomniany udział należy pomnożyć przez 2/3. Dalej otrzymany w ten sposób ułamek trzeba pomnożyć przez substrat zachowku. Na ten ostatni składa się co do zasady czysta wartość spadku (aktywa spadku pomniejszone o jego pasywa) powiększona o doliczenie do niej zapisów windykacyjnych i darowizn doliczanych do spadku. Wynik tego mnożenia co do zasady określa wartość należnego danemu uprawnionemu zachowku, choć niekiedy trzeba jeszcze od niego odliczyć określone korzyści otrzymane przez tego uprawnionego od spadkodawcy, zwłaszcza zapis windykacyjny, darowiznę, czy też koszty wychowania i wykształcenia – art. 997 KC;
Za moment decydujący o zakwalifikowaniu uprawnionego do zachowku jako małoletniego lub trwale niezdolnego do pracy uważa się z reguły chwilę otwarcia spadku. Okoliczność, iż uprawniony do zachowku jest niezdolny do pracy, podlega samodzielnemu ustaleniu sądu w ramach procesu o zachowek. uprzywilejowanie co do sposobu wyliczania zachowku z art. dotyczące osób niezdolnych do pracy odnosi się tylko do osób całkowicie, trwale niezdolnych do pracy w momencie otwarcia spadku. Generalnie przyjmuje się, że już sam zaawansowany wiek osoby uprawnionej do zachowku uzasadnia podwyższenie zachowku.
Skład spadku na potrzeby obliczania zachowku ustala się według stanu z chwili otwarcia spadku. Jako miarodajne dla ustalenia wartości spadku uznaje się ceny rynkowe z chwili ustalania zachowku. Przy obliczaniu czystej wartości spadku mianowicie różnicy między wartością stanu czynnego spadku (aktywów) i wartością stanu biernego spadku (pasywów) nie uwzględnia się g zapisów i poleceń oraz oczywiście długów z tytułu zachowku.
Istotną kwestią wpływającą na wysokość zachowku jest instytucja doliczania darowizn oraz zapisów windykacyjnych do spadku przy ustalaniu substratu zachowku. Zgodnie bowiem z art. 993 § 1 KC przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Przez darowiznę na gruncie wskazanego wyżej przepisu należy rozumieć wszelkie czynności prawne których skutkiem jest przesunięcie mienia z majątku spadkodawcy do majątku osoby trzeciej takie jak np. zniesienie współwłasności bez spłat i dopłat na rzecz współwłaściciela nabywającego udział w rzeczy wspólnej czy też rozszerzenie wspólności ustawowej małżeńskiej. Doliczeniu do spadku wobec tego podlegają obok darowizn w rozumieniu art. 888 KC także inne nieodpłatne przysporzenia. Mamy zatem tu do czynienia z darowizną sensu largo tj. inne przysporzenia z odmiennych co do charakteru prawnego tytułów, ale pełniące bardzo zbliżoną funkcję i powodujące podobne przysporzenia.
Od dnia 22 maja 2023 r. na mocy zmian wprowadzonych na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 2023 o Fundacji rodzinnej przy obliczaniu zachowku dolicza się także do spadku, fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, w przypadku gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie (art. 993 § 2 KC) oraz mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, o wartości nie większej niż wysokość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę (art. 993 § 3 KC).
Doliczenie wartości darowizn oraz zapisów windykacyjnych polega na dokonaniu operacji czysto rachunkowej, natomiast nie na zwróceniu przedmiotu darowizny lub takiego zapisu do masy spadkowej.
Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku. Wartość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej oblicza się według stanu z chwili ich przekazania, a według cen z chwili ustalania zachowku. W przypadku mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej w pierwszej kolejności oblicza się wartość funduszu założycielskiego i wartość mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, a następnie porównuje się obie wartości, z uwzględnieniem art. 993 § 3 KC.
Nie każda jednak darowizna podlega doliczeniu do spadku przy ustalaniu wysokości zachowku. Stosownie do art. 994 § 1 KC przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Nie dolicza się również do spadku przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego (art. 994 § 2 KC). Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa (art. 994 § 3 KPC).
Brzmienie art. 994 § 1 KC wskazuje z jednej strony, że przy obliczaniu zachowku nie należy brać pod uwagę darowizn dokonanych przez spadkodawcę dawniej niż 10 lat wstecz liczonych od otwarcia spadku na rzecz osób niebędących spadkobiercami bądź uprawnionymi do zachowku, a z drugiej strony – że trzeba uwzględniać darowizny poczynione przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców i uprawnionych do zachowku, niezależnie od czasu ich dokonania, a więc tego, czy nastąpiły wcześniej czy później niż 10 lat od otwarcia spadku.
Status obdarowanego jako spadkobiercy darczyńcy lub uprawnionego do zachowku po nim powinnien być oceniany na chwilę otwarcia spadku.
Przyjęte przez ustawodawcę zasady zaliczania darowizn i zapisów windykacyjnych do substratu zachowku nie mogą być modyfikowane przez spadkodawcę.